Jerzy Kuncewicz spaceruje po Nicei

We wczesnych latach 50. XX wieku Maria i Jerzy Kuncewiczowie przebywali na południu Francji, w Prowansji, w miejscowości w Les Taillades,  u swoich przyjaciół Niki i Stanisława Appenzellerów.

Appenzeller, wybitny malarz, jest tematem na osobny post. Dzisiaj natomiast chcę pokazać tylko fotografię Jerzego Kuncewicza, który spaceruje po Nicei z przystojną panią Appenzellerową.

Wzorowy (par excelence!) małżonek Marii Kuncewiczowej,  wyraźnie przechadzką uszczęśliwiony, otrzymał od żony swego rodzaju pisemną reprymendę — na rewersie fotografii czytamy: ” Winszuję pięknego towarzystwa i humoru — zazdrosna żona. 22.6.54″.

„Król Dawid” i „Książę Igor” grali dla Kuncewiczowej

Znów będzie  wątek muzyczny, ale  w „Willi pod Wiewiórką” zawsze są obecne „struktury dźwiękowe”.

O legendarnym rosyjskim skrzypku Dawidzie Ojstrachu mawiano „Król Dawid”, o jego synu – „Książę Igor”. Można powiedzieć, że dwaj wybitni instrumentaliści niejednokrotnie grali dla Marii Kuncewiczowej. W jej „skarbach” znaleźliśmy bowiem płytę w ich wykonaniu z Koncertem D-dur op. 77 Johannesa Brahmsa. Ten ulubiony utwór Kuncewiczowej, stanowiący zresztą oś Cudzoziemki, wielokrotnie rozbrzmiewał w jej domu.  Piękno utworu niewątpliwie wyeksponował szczególnie Dawid, nazywany przez Światosława Richtera najwybitniejszym skrzypkiem wszystkich czasów. Zwłaszcza wysłuchanie Adagio  (tę część koncertu Brahmsa Kuncewiczowa lubiła najbardziej) na pewno wiele nam powie o samej pisarce.

Poszukajcie sobie  David Oistrakh, Brahms, Violin Concerto in D major, Adagio

Fantasia alla polacca

Fantasia alla polacca to nakreślony przez Marię Kuncewiczową portret psychologiczny „dekadenta i bluźniercy” Stanisława Przybyszewskiego. Tytuł nawiązuje do Fantazji polskiej (Fantaisie polonaise sur des thèmes originaux) Ignacego Paderewskiego. Dzieło to, które słynny muzyk skomponował w roku 1893, było wielokrotnie przez niego odtwarzane w różnych częściach świata. Zdaniem słuchaczy i recenzentów, właściwie odczytujących zamysł kompozytora, utwór oddawał ducha narodu polskiego – jego godność, smutek, przełamywany pogodą ducha, a także nadzieję. Ciekawe, że tytuł niosący tego rodzaju treści wykorzystała pisarka do dzieła autora Totenmesse. Czym się kierowała analizując życie „polskiego satanisty” pod takim a nie innym hasłem?

Kuncewiczowa napisała dzieło o Przybyszewskim korzystając ze stypendium The American Council of Learned Society z r. 1964. Praca w wydaniu książkowym ukazała się dopiero w r. 1979, kiedy autorka miała 84 lata [Proszę zwrócić uwagę na załączone zdjęcie przedstawiające solenizantkę]. Recenzenci, niezależnie od pochlebnych czy krytycznych opinii, podkreślali sprawność umysłową autorki dzieła, dogłębną znajomość utworów Przybyszewskiego, także tych napisanych po niemiecku. Docenili również analizę kontekstu kulturowego, w którym poruszał się „nihilista” Przybyszewski. Krytykowana co prawda przez recenzentów próba dotarcia, poprzez casus Przybyszewskiego, do źródeł schyłkowych tendencji w kulturze uniwersalnej II połowy XX wieku, wydaje się bardziej interesująca niż indywidualny los Stanisława Przybyszewskiego.
A oto ze strony http://www.culture.pl

Ignacy Paderewski : Fantaisie polonaise sur des thèmes originaux

Paryż, Londyn, Warszawa, Garwolin …

Kiedy w czerwcu 1940 roku wyjeżdżałam rankiem z Paryża, dzień był słoneczny Bazylika Sacre Coeur unosiła się nad miastem, jak wizja lepszego świata, a paryżanie na bocznych uliczkach dumnie nieśli w ręku swoje białe chleby. Gdzieś w górze toczył się huk dział, ale można to było wziąć za odgłosy burzy, która jak lubią mówić optymiści – mija bokiem. Dopiero na dworcu złudzenia prysły. To, co się tam działo było samo w sobie burzą. Pociąg wreszcie ruszył i między głowami pasażerów udało mi się jeszcze zobaczyć złoty błysk kopuły Inwalidów. Ileż to razy w ciągu długich lat wojny, słuchając huku detonacji w Londynie, miałam w oczach ten pożegnalny blask Paryża. Tę kopułę napoleońską, tak związaną z historią wojen w Europie. O Napoleonie Pierwszym mówiło się sporo w czasie, gdy Hitler groził Anglii inwazją. W Oxfordzie oglądałam cykl starych rycin przedstawiający w karykaturze rzekomy tunel Napoleona pod La Manche, projektowany dla podbicia wyspy. A jednak w tym samym Oxfordzie, kiedy na progu kantyny wojskowej stawał żołnierz Les Forces Francaises Libres, Angielki czym prędzej puszczały na patefon płytę z Marsylianką. Przez sekcję francuską brytyjskiego radia płynęły wtenczas z Paryża smutne wieści. Przez polską sekcję tegoż radia wieści z Warszawy płynęły wręcz tragiczne. W wydawnictwach polskiej propagandy snuł się ponury film: Katedra Sw. Jana w gruzach, kolumna Króla Zygmunta powalona, cokół Księcia Józefa pusty.

Dla polskich żołnierzy dziewczęta angielskie także miały płyty specjalne i Mazurek Dąbrowskiego wkrótce stał się popularny nad Tamizą. Jednakże, kiedy zwycięstwo zaczęło przechylać się na stronę aliantów, pewien mój znajomy „Pancerniak”, wyłażący ze skóry, żeby przepadkiem nie ominęła go inwazja, umilkł wśród rozmowy, a potem warknął: „Co mi po tej Europie, jeżeli z Garwolina podobno kamień na kamieniu nie został. Wkrótce po zawieszeniu broni spotkałam go znów w Londynie. Walczył pod Paleis, wyzwalał Holandię, na urlop udało mu się wyskoczyć do Paryża. Nie tylko z Garwolina, ale i z Warszawy niewiele już wtedy zostało nieroztrzaskanych kamieni. „Pancerniak” stracił siostrę w Powstaniu. Był mizerny i bardzo oczywiście smutny, nagle się rozjaśnił: „Ale Paryż stoi, taki sam, stoi jak stał.”

[Fragment wspomnień Marii Kuncewiczowej –  Radio Paryż, 12 października 1948 r.]

Ulubiona książka Marii Kuncewiczowej

Pytana o ulubioną książkę, Maria Kuncewiczowa zawsze odpowiadała: „Sigrid Undset Krystyna, Córka Lavransa”. Nigdy nie zmieniła zdania.Twierdziła wręcz, że przez długie lata nie odnalazła utworu ciekawszego i bardziej pasjonującego niż norweska powieść ze średniowiecza. Zawiera ona tak sugestywne obrazy:

Lavrans rzeczywiście dobrze się czuł między tymi biednymi ludźmi, mieszkającymi wysoko w górach, na karczowiskach i w osiedlach na pograniczu gminy; wśród nich był zawsze wesół i skory do żartów. Mówił z nimi o leśnych zwierzętach i renach żyjących na górskich halach, i o strachach ukazujących się w takich miejscach. Pomagał im radą i czynem, oglądał im chore bydło, stawał z nimi do kowadła i do ciesielskiej roboty, ba, jako człowiek niezwykłej siły pomagał przy wydobywaniu największych kamieni lub korzeni. Dlatego ci ludzie witali zawsze z wielką radością Lavransa syna Bjórgulfa i jego wielkiego czerwonego ogiera Guldsveina. Guldsvein był pięknym zwierzęciem z błyszczącą sierścią, białą grzywą, białym ogonem i jasnymi oczami  był silny i tak ogromny, że mówiono o nim w dolinach, ale wobec Lavransa był zawsze potulny jak jagniątko i pan jego zwykł mawiać, że kocha swego rumaka jak młodszego brata.

Hasło „Zrozumieć Kuncewiczową” narzuca poznanie Krystyny. Zdumiewające, lecz dzieło rzeczywiście czyta się znakomicie, dając wiele do myślenia. Oczywiście, nie brakuje czytelników, których wręcz rozbawia rzekoma naiwność tytułowej bohaterki.

Łatwo znaleźć podobieństwa pomiędzy życiem i dziełem Sigrid Undset (1882–1949) i Kuncewiczowej. Cdn.

Fotografia młodej Sigrid Undset  jest dziełem Agnete Faber. Pochodzi ze strony:

http://www.maihaugen.no/Bjerkebek/Sigrid-Undset/Portretter/?image=2

Urodziny Tomasza Venclovy

Tomas Venclova, wybitny pisarz, tłumacz, krytyk i wykładowca akademicki (Yale), skończył 75 lat.

Mieliśmy zaszczyt w Domu Kuncewiczów gościć Profesora (r. 2011), o czym już pisałam w poście Ławeczka Miłosza i Venclovy.

Wybitny Litwin ma polskie korzenie. Ciekawe informacje przynosi bieżący post Antoniego Radczenko na portalu http://pl.delfi.lt:  „[…]  Babcia poety była polską szlachcianką z Ukrainy, która wyszła za mąż za litewskiego szlachcica. Z moją matką, która była już Litwinką, jak to się mówi „pełną gębą”, do końca życia rozmawiała po polsku. Wtedy nauczyłem się pierwszych wyrazów, jak filiżanka’ – wyjaśnił Venclova. […]” .

Wielojęzyczność Venclovy ma ogromne znaczenie, co trafnie określił prof. Stefan Chwin w swojej Laudacji na cześć profesora Tomasa Venclovy, wygłoszonej w r. 2010 na Uniwersytecie Gdańskim: „[…] osobowość intelektualną Tomasa Venclovy określa zdolność do spojrzenia na litewskie sprawy także z polskiej perspektywy. Ten dar, który chętnie nazwę darem niezwykłej kulturoznawczej empatii, pięknie łączy się w jego przypadku z ewangelicznym darem języków, bo poliglotyzm Tomasa Venclovy jest jedną z bram, przez które dusza może od środka poznawać cudze światy. Faktycznie Tomas Venclova ma trzy języki ojczyste: litewski, polski i rosyjski, co pozwala mu głęboko wnikać w materię kultur skłóconych często ze sobą sąsiadów.”

AD MULTOS ANNOS, PANIE PROFESORZE! A potem jeszcze więcej.

Ostatnia brygada

Fragment powieści pt Ostatnia brygada Tadeusza Dołęgi-Mostowicza.

Ekranizację Ostatniej brygady wg scenariusza Anatola Sterna

zrealizował Michał Waszyński

[…] Stary hrabia Rzecki skrzywił się i machnął ręką.

― Słowa, słowa, słowa, mój drogi. Kircholm, Somosierra!… Było. Wszystko to było. Dawno. Gdzie dziś masz tę „szlachetną brawurę”, gdzie tę odwagę, gdzie pańska duma?… Spodleliśmy, skarleli. Zamiast hufców husarii mamy dziś te „brygady”. Chciwe władzy i użycia. ”Pierwsza brygada”, „czwarta brygada” i diabli wiedzą, ile jeszcze dalszych. Dorwali się do żłobu i rządzą. Gdzie masz „dumę wolności”, przecież to brzmi jak żart!

― Dlaczegóż naród na to pozwala? ― zapytała pani Rzecka.

Andrzej spojrzał na nią i odparł:

― Nie naród, nie naród, tylko nasze pokolenie, zdemoralizowane niewolą, zdeprawowane wojną. Nasze pokolenie, pokolenie rozbitych ołtarzy, podeptanych tradycji, wyzute z dogmatów. Pokolenie, któremu ― gdy zabrakło ideału walki o niepodległość ― zabrakło steru i busoli. Dojutrki. Mówimy: „pierwsza brygada”, „czwarta brygada”… Całe nasze pokolenie jest tą ostatnią brygadą niewoli, ostatnią brygadą wielkiej wojny… I póki nie wymrze to pokolenie, póki nie przyjdzie pomór na ostatnią brygadę, póty nie zacznie się nowe życie.

Na taras wszedł Janek i stanął zasłuchany.

Spod wysokiego czoła patrzyły duże, myślące oczy, usta zacisnęły się twardą linią. Smukły jak młody dębczak, stał mocno na nieco rozstawionych nogach z rękoma wspartymi o biodra.

Za konarami starych lip gasło czerwone, krwią nabrzmiałe słońce.

Wybierz sobie jego twarz

Znakomity pisarz czy szmirus? Światły obywatel czy pieniacz? Król czy ofiara losu? Jaki był  naprawdę Tadeusz Dołęga-Mostowicz?

Przede wszystkim fakty

Dołęga-Mostowicz urodził się w roku 1898 w Okuniewie pod Głębokiem na Witebszczyźnie. Rodzina miała ziemiański rodowód; ojciec przyszłego pisarza był wybitnym prawnikiem. W r. 1915 w Wilnie Tadeusz Dołęga-Mostowicz kończy gimnazjum, podejmuje studia prawnicze w Kijowie. Należy do POW. Po zakończeniu I wojny światowej rodzinne Okuniewo zostaje poza granicami Polski. Rodzinie Mostowiczów udaje się opuścić Rosję sowiecką. Tadeusz wstępuje do wojska, następnie bierze udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po jej zakończeniu jest – kolejno – zecerem, korektorem i redaktorem. Cierpi początkowo biedę; mieszka na Pradze wraz z lumpenproletariuszami. Uzyskuje wreszcie stałą pracę w „Rzeczypospolitej”. Słynie jako zaciekły krytyk wynaturzeń sanacyjnej władzy. Po przewrocie majowym, we wrześniu r. 1927, zostaje porwany i skatowany przez czterech umundurowanych bojówkarzy. Podejrzenie o zemstę obozu piłsudczyków za ostrą krytykę , uprawianą przez Dołęgę-Mostowicza, stara się oddalić sam Piłsudski, wdrażając śledztwo w tej sprawie.

Tadeusz Dołęga-Mostowicz nigdy nie wrócił do pełni zdrowia. Zrezygnował wprawdzie z dziennikarstwa, lecz w literaturze pięknej zajął podobne bezkompromisowe spojrzenie na patologie władzy II Rzeczypospolitej. Do r. 1939 wydał 17 powieści, w tym sławną Karierę Nikodema Dyzmy. Osiągnął niebywała popularność i powodzenie finansowe. Zarabiał kwoty przyprawiające o zawrót głowy, zabiegały o niego wydawnictwa i wytwórnie filmowe, nawet sam Hollywood. Był bardzo pracowity i zdyscyplinowany. Mieszkał na ulicy Pięknej, w jednym z najpiękniejszych kwartałów Warszawy, w luksusowym apartamencie, tonącym z kwiatach, wyposażonym w najgustowniejsze sprzęty. Jeździł białym buickiem. A pieniędzmi dzielił się z kim tylko mógł.

Choć liczni krytycy odmawiali mu i odmawiają przynależności do literatury „wysokiej”, każdy jednak przyznać musi, iż stworzony przez niego model miernoty wyniesionej na szczyty władzy, który uosabia Nikodem Dyzma, jest uniwersalny w wymiarze czasowym i przestrzennym.

Ostatnie niepodważalne fakty dotyczące Dołegi-Mostowicza: zakończył życie 20 września 1939 w Kutach. Umarł od sowieckiej kuli. W jego wojennym pogrzebie uczestniczyły tłumy. Pochowano go w Kutach, w r. 1978 przeniesiono na Powązki.

Czego więc nie wiemy o sławnym pisarzu?

Otóż istnieją co najmniej trzy doniesienia na temat jego śmierci. Czy został zastrzelony opuszczając Polskę, jadąc w swoim buicku za rządem polskim i korpusem dyplomatycznym? Otóż nie, bo podchorąży Dołęga-Mostowicz w chwili śmierci na pewno był w mundurze wojskowym. (Trzeba pamiętać, że chorował na serce.) Czy został zastrzelony dlatego, że zbyt opornie oddawał sowietom broń w czasie aresztowania? Też nie, bo skąd by się wzięła  wersja wydarzeń, która roztacza przed oczami naszej wyobraźni sugestywny obraz: oto ciało słynnego pisarza wypada z wojskowej ciężarówki wraz z dziesiątkami bochnów chleba. Kwatermistrz Dołęga-Mostowicz po pierwsze zorganizował straż obywatelską, która miała bronić Polaków przez napaściami, po drugie dostarczał chleb zarówno cywilom, jak i polskim żołnierzom, znajdującym się już na terenie Rumunii. Taka wersję podaje prof. dr hab. Stanisław Nicieja, historyk, rektor Uniwersytetu Opolskiego. Jeśli jest prawdziwa, to dlaczego nie jedyna? Czy była może niewygodna?

Jaki więc był Dołęga-Mostowicz? Wybierz sobie jego twarz.

Fragment powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza pt. Ostatnia brygada opublikujemy jutro, w 73. rocznicę jego śmierci.

17 września 1939. Pamiętajmy

 

73 lata temu Armia Czerwona bez wypowiedzenia wojny zaatakowała Polskę.

Publikuję dwie ostatnie zwrotki wiersza pt. Jesień Adama Zagajewskiego, urodzonego we Lwowie:

 „[…] Płyną soki i krew płynie ofiarna,

płynie oliwa i wino, i rzeki płoną,

żółte rzeki wzdęte padliną,

przekleństwo płynie, płynie błoto, lawa, lawina

Biegnie jesień zdyszana i noże

błękitne świecą w jej niemym spojrzeniu.

Ona ścina imiona jak zioła sierpem

ostrym i nie ma litości w jej ogniu,

oddechu. Idzie anonim, terror, armia czerwona.

Twarze nieobojętnych

[Faces Of Just Persons]

Pod listem Marii Kuncewiczowej z r. 1948 do sekretarza generalnego ONZ, oprócz niej samej, inicjatorki, podpisało się 25 osób „nieobojętnych”, odnoszących się z empatią do pisarzy-wygnańców wojennych i politycznych. Na liście są nazwiska niekwestionowanych wielkości (Albert Einstein i Laurence Olivier), lecz nawet twarze Bertranda Russella, François Mauriaca i  Aldousa Huxley’ a nie są powszechnie znane. Załączam portrety  sygnatariuszy apelu. Warto czasem spojrzeć w twarz sprawiedliwych. Zdjęcia pochodzą z repozytorium wolnych zasobów „Wikipedii”. Wyjątek stanowi fotografia Vildraca, pobrana ze strony „Charles Vildrac – biography, career, poetry” oraz portret Schlumbergera, który pochodzi z dokumentu opublikowanego w sieci przez University od North Carolina at Wilmington w r. 2004.

Życiorysy sygnatariuszy, wśród których są pisarze, artyści i naukowcy, są niekiedy fascynujące. Wystarczy przywołać CV noblistki Pearl S. Buck z niezwykłą chińska kartą. Niektóre wizerunki w przyszłości przywołam.