Był sobie król … / Once upon a time, there was a king …

Plac Stanisława w Nancy/ Stanislas Plaza in Nancy

Jeśli kiedykolwiek będziesz we Francji i odwiedzisz Nancy, pamiętaj iż jego olśniewające centrum stworzył polski król. Nazywał się Stanisław Leszczyński i panował w Polsce aż dwa razy. Jego rządy było krótkie i burzliwe, pełne niebezpieczeństw, jakby żywcem wyjęte z baśni lub przygodowej powieści. Bardziej stabilne i owocne były jego rządy jako księcia Lotaryngii.

If you ever travel to France and visit Nancy, remember that its dazzling centre has been created by a Polish king. His name was Stanislas Leszczynski and he was king not once but twice. His reigns were both short and turbulent, much like  legends or stories in adventure books. His time in power as Duke of Lorraine was more stable and successful.

Stanisław Leszczyński

Muszę najpierw opowiedzieć, co się działo za jego czasów w Polsce. Po latach pełnych chwały kraj został przekształcony w „karczmę zajezdną” przez agresywnych sąsiadów — Austrię, Rosję i Prusy na długo przed całkowitym rozbiorem terytorium. Prowadzono w Polsce obce wojny. Po śmierci wielkiego króla Jana III Sobieskiego tron polski zdobył podstępem August II Sas, znienawidzony przez Polaków.

First let me describe what was going on in Poland at that time.  After many years of glory and splendor the country had been turned into “a cheap road house” by its hostile neighbors — Austria, Russia and Prussia, long before its full partition between those three nations. Wars involving foreign powers were fought on Polish soil. After the death of the great king Jan III Sobieski, Augustus II of Saxony, hated by the Poles, won the Polish throne through an ignoble scheme.

Katarzyna Leszczyńska / Catherine, Leszczynski’s wife

W czasie wojny północnej (1700—1721) Augustus II zawarł sojusz z Rosją przeciwko Szwecji. Wówczas potężny magnat Stanisław Leszczyński, użył podstępu: porozumiał się ze królem Karolem XII i szwedzki monarcha pomógł mu zdobyć polski tron w r. 1704.

During the Northern War (1700—1721) Augustus II the Saxon allied himself with Russia against Sweden. Leszczynski, a powerful aristocrat outmaneuvered him by entering into a treaty with Carolus XII, king of Sweden.  The Swedish monarch helped him to obtain the Polish throne in 1704.

August II Sas / Augustus II the Saxon

Zdetronizowany i wygnany August II Sas ukradł królewskie insygnia i w akcie zemsty złupił potężne dobra Leszczyńskiego w Wielkopolsce. Mimo to koronacja Leszczyńskiego odbyła się w rok później. Insygnia ufundował Karol XII.

 Augustus II the Saxon, deposed and banished, stole, in retaliation, the Polish royal insignia and plundered Leszczynski’s private estates. Nevertheless, Leszczynski’s coronation took place one year later. King Carolus XII of Sweden presented the Polish king with new royal insignia.

Karol XII / Carolus XII / Karl XII

Panowanie Leszczyńskiego zakończyło się po przegranej Szwecji z Rosją w r. 1709. August II powrócił na tron i panował w Polsce aż do swojej śmierci w r. 1733. Leszczyńskiego i jego bliskich próbowało zabić: rodzina nieustannie ukrywała się i żyła w ubóstwie.

Leszczynski’s reign came to an end in 1709, after Sweden’s defeat in a war with Russia. Augustus II the Saxon retook the Polish throne and ruled Poland until his death in 1733. During this time Leszczynski and his family lived in poverty and had to hide from the king’s henchmen who were seeking to kill them.

Maria Leszczyńska, królowa Francji

Maria Leszczynska, queen of France

Niespodziewanie o rękę córki Leszczyńskiego, Marii, poprosił król Francji Ludwik XV, wybierając ją spośród kilkudziesięciu europejskich księżniczek. Sytuacja rodziny zmieniła się diametralnie, kiedy stali się rodziną francuskiego monarchy. Jednak luksusowe warunki nie zniechęciły Leszczyńskiego do ponownego sięgnięcia po polski tron. Po śmierci Sasa przywędrował do ojczyzny w stroju włóczęgi. Jego starania o tron, uwieńczone sukcesem, poparł Ludwik XV. Jednak wobec interwencji wojsk saskich i rosyjskich, musiał abdykować 3 lata później.

Unexpectedly Louis XV, king of France. asked for Leszczynski’s daughter’s hand in marriage. She had been chosen from dozens of European princesses. The union with French royals altered utterly the circumstances of the Leszczynski family.  However, the new riches did not diminish Leszczynski’s desire to sit once again on the Polish throne.  After Augustus’ death he set off for Poland disguised as a vagabond.  His struggles to regain power, supported by Louis XV led to a successful conclusion. Nevertheless, Leszczynski  had to abdicate in 1736, after the coalition of countries backing the Saxon rulers won  hegemony over   Poland. This same year he was named Duke of Lorraine and settled in Nancy.

Ludwik XV / Louis XV

Co zrobił dla Nancy? Przede wszystkim stworzył piękny plac wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa, otoczony wspaniałymi budowlami.

http://www.nancy-tourisme.fr/nancy-tourism/discover/history-and-heritage/unesco/stanislas-square/

Dzięki niemu powstały w mieście: ogrody, wodociągi, fontanny z wodą pitną, systemy oświetlenia i kanalizacji, a także drobne obiekty architektoniczne jak łuki triumfalne. Stanisław zapewnił mieszkańcom Nancy, byłej twierdzy, wiele ulicznych zabaw wypełnionych tańcami i spożywaniem smakołyków. Leszczyński był wyrafinowanym smakoszem i w jego kuchni „wynaleziono” Proustowskie magdalenki!

What did he do for the city of Nancy? First of all Leszczynski created a beautiful plaza, surrounded by magnificent buildings. Today the plaza has been placed on World Heritage List.

http://www.nancy-tourisme.fr/nancy-tourism/discover/history-and-heritage/unesco/stanislas-square/

Thanks to Leszczynski’s initiative many gardens, waterworks, fountains, lighting and sewage systems, as well as various architectural projects like several Arches of Triumph were created in Nancy. The new duke of Lorraine offered the people of Nancy, formerly a fortress city, merry festivals and celebrations where they enjoyed dancing and delicious foods. Leszczynski was a great gourmet and — attention — Marcel Proust’s famous madeleines have been “invented” in his kitchens.

Magdalenki Marcela Prousta / Marcel Proust’s madeleines

Stanisław Leszczyński wzniósł pomnik Ludwika XV w centrum placu. Brązową statuę zniszczono w czasie rewolucji 1789. Jego odbudowa była niemożliwa. Lud Nancy ufundował i postawił w tym miejscu statuę Stanisława Leszczyńskiego, która ciągle istnieje. Imię „Stanislasa” noszą liczne obiekty miejskie: nawet współczesny tramwaj nazywany jest „Stanem”.

Stanislaw Leszczynski had a statue of Louise XV erected in the center of the plaza. The bronze figure of the king was destroyed in the 1789 revolution. Installing a new one was not possible. Eventually people of Nancy founded and placed, in the same spot, a statue of  Stanislas Leszczynski which  stands there to this day. His name has been given to many features in Nancy: even the streetcar is called “Stan”.

Leszczyński był także wybitnym publicystą politycznym. Napisał, między innymi, dzieło zatytułowane Głos wolny wolność ubezpieczający. Uważa się ponadto, że jest twórcą pierwszej koncepcji zjednoczonej w pokoju Europy.

Leszczyński — Król Polski i Książe Lotaryngii czeka na wielką powieść o sobie.

Leszczynski was a notable political writer as well. He authored, among others, a work titled Voice of freedom, freedom’s guarantee. Moreover, he is considered to be the original source of the idea of a “European union united in peace.”

Leszczynski — King of Poland and Duke of Lorraine is waiting for a novel about his fascinating life.